Een stad met leegstaande panden, woningen die onbetaalbaar zijn voor zowel de werkende als middenklasse en een groeiend aantal dak- en thuisloze kwetsbaren: dit is geen spookstad uit een dystopische sciencefiction roman, maar de werkelijkheid in Amsterdam. Hoe kan leegstand onbestraft bestaan in een stad die zo’n grote nood aan woningen heeft? Waarom worden krakers, die leegstand juist tegengaan, harder aangepakt dan bedrijven die de leegstand en crisis in de woningmarkt veroorzaken? Het is tijd om de noodklok te luiden over de Amsterdamse woningmarkt, voordat de stad onbewoonbaar wordt.
In de documentaire Push (Fredik Gertten, 2019) wordt Leilani Farha, tot 2020 speciale rapporteur huisvesting van de Verenigde Naties, gevolgd in een wereldwijd onderzoek naar huisvesting. Farha stelt prangende vragen die wij ons ook afvragen in Amsterdam: Wie mag er wonen in steden? En voor wie zijn steden bedoeld? Displacement noemen ze het in het Engels, als je niet meer kunt wonen in de wijk waar je bent opgegroeid of een leven hebt opgebouwd door een gedwongen verandering van thuis. Ook in Amsterdam worden er door gentrificatie mensen hun wijk uit gezet. Het op laten knappen van buurten ten koste van de oorspronkelijke bewoners, vaak met een lager inkomen en een migranten- of vluchtelingenachtergrond, gebeurt op steeds grotere schaal. Steeds meer mensen moeten continu op zoek naar een nieuw thuis. Maar waar vind je een nieuw thuis in Amsterdam wanneer er niet genoeg sociale huurwoningen zijn, de wachttijd voor een huurwoning gemiddeld dertien jaar bedraagt en je zelfs in de middenhuur niks betaalbaars kunt vinden? Wie mag en kan er nog in Amsterdam wonen?
Woonrecht versus (groot)kapitaal
De leegstandswet kent een meldingsplicht voor leegstand, waarbij leegstaande panden binnen zes maanden moeten worden gemeld zodat de gemeente binnen drie maanden stappen kan ondernemen om deze woningen weer in gebruik te laten nemen. Aan het niet melden van leegstand hangt een boete van min. 2500,- en max. 5000,- euro per woning. In 2016 trok de gemeente een miljoen euro uit om dit beleid te realiseren. Maar er wordt flexibel omgegaan met deze meldingsplicht: in het gehele jaar 2020 en tot dusver in 2021 is er geen enkele boete voor leegstand uitgedeeld in Amsterdam. Het college is trots op het leegstandsbeleid, onder andere omdat leegstand in Amsterdam verboden is en er liever legestand wordt bestreden dan dat er boetes worden uitgedeeld. Toch vinden wij dat boetes kunnen helpen bij het voorkomen van maandenlange, of zelfs jarenlange leegstand van woningen en panden. Er moet worden gezocht naar effectievere manieren om leegstand tegen te gaan, zodat de leegstand kan worden opgevuld door mensen met een woningnood.
‘Goud is een handelsartikel, maar een woning is dat niet, wonen is een mensenrecht’
Om te begrijpen hoe deze leegstand ontstaat moet worden gekeken naar de grootste veroorzakers: grootkapitalisten die panden opkopen, ze maanden- of jarenlang leeg laten staan, renoveren en er daarmee voor zorgen dat de huurprijzen extreem stijgen ten opzichte van andere woningen in de straat. Een van de bedrijven die leegstand en bizarre huurstijgingen veroorzaakt is Blackstone, een Amerikaans hedgefund dat momenteel de grootste is in de vastgoedbranche. In 2019 citeert Het Parool een onderzoek van Palomera waaruit blijkt dat de huren van Blackstonewoningen in Barcelona 38% meer gestegen zijn dan die van de gemiddelde huizen in de stad. Ook hier in Amsterdam veroorzaakt het bedrijf extreem hoge prijsstijgingen op de woningmarkt: De Volkskrant schreef eerder dit jaar nog hoe door Blackstone de huurprijzen in de Van Walbeeckstraat in korte tijd van 500 naar 2500 euro per maand zijn gegaan. Geen wonder dus dat de Verenigde Naties in 2019 verklaarden dat Blackstone zich schuldig maakt aan de verergering van de wereldwijde wooncrisis. Ook de aggressieve huisuitzettingen en het veroorzaken van torenhoge huurverhogingen door Blackstone komen in het rapport aan bod. ‘Goud is een handelsartikel, maar een woning is dat niet, wonen is een mensenrecht’ stellen de experts van de VN.
Amsterdam BIJ1 heeft voor het zomerreces een motie ingediend om leegstand harder aan te pakken, zodat bedrijven als Blackstone eerder worden gedwongen de woningen die ze opkopen te verhuren. De motie is afgewezen met de stemmen van NIDA, BIJ1, DENK, Partij voor de Dieren en Partij van de Ouderen voor. Het is op zijn minst teleurstellend dat deze motie niet is aangenomen: alhoewel het niet genoeg is om de woningcrisis in Amsterdam te redden, had dit een eerste stap kunnen zijn in het aanpakken van grootinvesteerders als Blackstone. Er is waarschijnlijk veel meer leegstand in Amsterdam dan de hoeveelheid die zichtbaar is. Daarnaast kan de bestrijding en bestraffing van leegstand in Amsterdam veel beter uitgevoerd worden: momenteel hangt er alleen een boete aan het niet melden van leegstand, maar niet aan de leegstand zelf. Amsterdam zou het voorbeeld kunnen volgen van Berlijn, waar de gemeente zelf woningen opkoopt zodat buitenlandse investeerders worden geweerd. Nu al wordt de helft van alle verkochte woningen in Amsterdam opgekocht door institutionele beleggers, vastgoedfondsen en equity fondsen: bedrijven die enkel uit zijn op zoveel mogelijk winst in zo’n kort mogelijke tijd. Als dit zo doorgaat zijn steden enkel voor de allerrijksten, die het privilege hebben panden op te kopen, leeg te laten staan en te verhuren voor steeds harder stijgende, absurde prijzen.
De strijd van krakers tegen leegstand
De onverschilligheid waarmee de gemeente omgaat met de toenemende invloed van buitenlandse bedrijven met enkel winstoogmerk op de Amsterdamse huizenmarkt, staat in schril contract met het lik-op-stuk-beleid tegen krakers. Burgemeester Halsema koos in juni dit jaar de kant van Blackstone, door het pand aan de Willibrordusstraat dat werd gekraakt door de Anarcha-Feministische Groep Amsterdam per direct te laten ontruimen. Dubieus, niet alleen omdat de belangen van een Amerikaanse belegger kennelijk zwaarder wegen dan die van Amsterdamse woningzoekenden, maar ook omdat het aangescherpte anti-kraakbeleid alleen van toepassing mag zijn bij het ‘op heterdaad betrappen’ van krakers. Daarvan was in dit geval geen sprake. De krakersgroep had van tevoren buurtbewoners geïnformeerd over de redenen van hun actie middels een brief: ‘We vinden het onaanvaardbaar dat dit huis leegstaat terwijl mensen dakloos zijn of hopeloos op zoek zijn naar een betaalbare woning.’ Ze leggen uit dat het pand dat ze kraken een jaar geleden was opgekocht door Blackstone en het sindsdien stond weg te rotten. ‘Blackstone geeft geen fuck om bewoners of de stad, ze nemen geen enkele sociale verantwoordelijkheid, ze pakken alleen hun winst.’
Waarom straft het college de mensen die nota bene ervoor zorgen dat leegstaande panden een functie krijgen? Juist door een pand te kraken wordt ervoor gezorgd dat het pand wordt benut, beschermd en vooral verzorgd. De Bond Precaire Woonvormen deelde onlangs een video waarin een huisbaas in Rotterdam de ramen van zijn gekraakte woning inslaat met een baksteen, terwijl er jonge bewoners in wonen. Enkele reacties onder de video verdedigen het geweld tegenover de jonge inwoners, omdat het huis het bezit is waar een ander niet zomaar aan mag komen. Er lijkt een idee te heersen onder de commentatoren dat krakers een pand vernielen, terwijl in de video de huisbaas zelf de woning vernielt door het breken van de ramen. Plus, woningen raken juist in verval wanneer ze niet worden bewoond of benut. Krakers zorgen dus veel beter voor panden dan grootinvesteerders en eigenaren die de panden leeg laten staan. Daarnaast wordt kapitaal kennelijk boven het recht op wonen geplaatst: leegstand mag in grote mate blijven bestaan, Blackstone mag worden beschermd en krakers mogen aggressief worden uitgezet? Het wordt tijd dat we inzien dat het recht op wonen boven het recht op kapitaal hoort. Het college kan huizen beter beschermen door harder op te treden tegen leegstand en grootinvesteerders, in plaats van hard(er) op te treden tegen krakers die juist leegstand en verval van panden tegengaan.
‘We vinden het onaanvaardbaar dat dit huis leegstaat terwijl mensen dakloos zijn of hopeloos op zoek zijn naar een betaalbare woning’
Het universele woonrecht
Een aantal grote steden in Nederland, waaronder Amsterdam, willen opkopers van woningen proberen te weren. Op 1 januari 2022 gaat er waarschijnlijk een wetswijziging in waardoor goedkope en middeldure woningen niet meer kunnen worden opgekocht door beleggers. In Amsterdam wordt deze opkoopbescherming wellicht voor de hele gemeente ingevoerd. We zijn blij met het voornemen om de verdere verkoop van goedkope en middeldure woningen in Amsterdam te weren, maar zijn ook bezorgd over de run die er kan ontstaan tot 1 januari. Ook is het belangrijk bestaande, al opgekochte woningen te blijven handhaven op leegstand, want hoe kan Blackstone in een dag meer dan driehonderd woningen leeg melden? Ten slotte moet het college stoppen met het ontruimen van gekraakte panden, zodat deze in gebruik en bescherming blijven in plaats van in verval te komen.
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens stellen dat een ieder recht heeft op huisvesting. Iedere Amsterdammer heeft dus recht op wonen: krakers die leegstaande panden willen redden van verwaarlozing, dak- en thuislozen, de middenklasse inkomens die net niet genoeg verdienen voor de gemiddelde huurprijs in Amsterdam en de werkende klasse die geen woning kan vinden omdat er steeds minder sociale huurwoningen zijn. Het college moet nú harder optreden tegen leegstand en het recht op huisvesting verdedigen, want in een samenleving met zo'n grote woningnood is het niet goed te praten om tientallen woningen en panden leeg te laten staan. Bescherm Amsterdam, voordat het een spookstad wordt waar alleen een hele kleine rijke elite kan wonen, terwijl de rest van de samenleving wordt uitgestoten.
Wil jij je inzetten voor eerlijkere huisvesting? Kom dan op 12 september naar De Dam voor het Woonprotest.
De komende tijd zullen we meer schrijven over de crisis in de Amsterdamse woningmarkt. Volg ons op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te worden gehouden.
Vragen en/of opmerkingen kunnen worden gestuurd naar fractiemedewerker Hasret Emine via emine@bij1.org