In september 2021 is de gemeente Amsterdam begonnen met een proef met preventief fouilleren. Hierbij controleert de politie voorbijgangers om te kijken of ze illegale wapens bij zich hebben. Op 25 november 2021 hebben burgemeester Halsema en de politie aangekondigd dat ze deze proef willen verlengen en uitbreiden. BIJ1 is tegen deze proef, en tegen preventief fouilleren in het algemeen. Ten eerste omdat er niet genoeg bewijs is dat preventief fouilleren effectief is. Ten tweede omdat het kan leiden tot etnisch profileren: het selecteren van verdachte mensen op basis van etniciteit. Ook zijn er niet genoeg controles ingebouwd om het systeem van preventief fouilleren goed en onbevooroordeeld te laten verlopen.
veel kosten, weinig resultaat
Om de proef is veel te doen geweest. De gemeenteraad, inclusief collegepartijen GroenLinks en D66, heeft zich meerdere keren uitgesproken tegen preventief fouilleren. Ook hebben organisaties als Amnesty International en Controle Alt Delete zich tegen de proef uitgesproken. Zelfs het Openbaar Ministerie ondersteunde de proef niet. Ondanks deze kritiek zijn burgemeester en politie toch doorgegaan met de proef.
In een maand tijd zijn er ruim 2300 mensen gefouilleerd. Hierbij zijn er 100 wapens gevonden, waarvan 16 verboden wapens. Hiermee is het vangstpercentage slechts 0,7%. Intussen kost zo’n grote operatie wel veel tijd van de politie: bijna 1000 uur voor één maand. De politie heeft al te weinig personeel, en deze uren kunnen dus beter aan ander politiewerk besteed worden. In de buurten waar gefouilleerd werd, gaf meer dan de helft van de bewoners aan dat de controles geen invloed hadden op hoe veilig ze zich voelden. Dit is dus alles bij elkaar erg weinig resultaat, terwijl de kosten in tijd en geld groot zijn.
etnisch profileren
Ook kan preventief fouilleren leiden tot etnisch profileren, het als verdachte selecteren van mensen op basis van hun etniciteit. De ervaring van etnisch geprofileerd worden door de politie is schadelijk voor mensen van kleur en vaak traumatiserend, zie de documentaire Verdacht. Om dit tegen te gaan zijn er bij de proef 45 burgerwaarnemers aangenomen: betrokken Amsterdammers die een oogje in het zeil houden. Van deze burgerwaarnemers heeft 85% aangegeven dat de controles willekeurig waren.
Toch kun je hier vraagtekens bij zetten, want mannen en jonge mensen werden vaker gecontroleerd, dus geheel willekeurig was de selectie blijkbaar niet. Ook is het niet duidelijk of de burgerwaarnemers wel de juiste middelen kregen om goed te kijken of de controles inderdaad goed gingen. Naast het inzetten van burgerwaarnemers, raadden de raad en het OM aan om Controle Alt Delete, een organisatie tegen etnisch profileren en politiegeweld, bij de proef te betrekken. Dit is niet gebeurd. Zo zijn er dus niet genoeg controles ingebouwd om etnisch profileren te voorkomen.
Amnesty International beschrijft etnisch profileren als volgt: ‘het gebruik van criteria of overwegingen over etniciteit of afkomst bij opsporing en rechtshandhaving terwijl daarvoor geen objectieve rechtvaardiging bestaat. Etnische minderheden worden bijvoorbeeld vaker aan proactieve politiecontroles onderworpen zonder dat zij verdachte zijn of er een geïndividualiseerde aanwijzing voor de controle bestaat. Het is een vorm van discriminatie die bijdraagt aan stigmatisering en negatieve beeldvorming over etnische minderheden.’ De politie heeft al voldoende bevoegdheden om aan wapencontrole te doen, waarom dan kiezen voor een zo omstreden en risicovolle methode als preventief fouilleren?
preventie
Tot slot: wapengeweld is natuurlijk een groot probleem. Toch kan dit op betere manieren opgelost worden dan door preventief fouilleren. Wapengeweld wordt mede veroorzaakt door armoede en ongelijke kansen. Daarom wil BIJ1 geld steken in achtergestelde buurten waar wapengeweld voorkomt, voor het bestrijden van armoede, het steunen en starten van bewonerscollectieven en sociaal werk, en het regelen van opleidingsmogelijkheden en stage- en werkplekken. Ook krijgen bewoners zelf meer te zeggen over hoe geweld in hun buurt wordt bestreden. De inzet van politie wordt intussen het meest nuttig gemaakt door de aandacht te richten op daders en verdachten. Zo wordt Amsterdam een veilige stad voor iedereen.
Bekijk ook deze bijdrage van onze lijsttrekker en fractievoorzitter Jazie Veldhuyzen in de commissie AZ in januari waarin hij uitlegt waarom preventief fouilleren niet werkt: